Zwerfstenen in Nederland

Stel, je hebt bij het wandelen een paar stenen opgeraapt. De een glimt nogal. Je ziet allemaal kleine grijswitte figuurtjes erin. Het lijken wel mostakjes, denk je. Die andere is ziet er heel anders uit en is rood van kleur. In de steen zie je ook kleine plekjes die anders gekleurd zijn. 

Je hebt geen idee wat voor steen je opgeraapt hebt. Wat zou het leuk zijn als je wist wat dat voor steen is. Zo'n vraag kan het begin zijn van een spannende zoektocht. Stenen hebben namen, ook de steentjes die je daarnet hebt opgeraapt. 

Om je op weg te helpen de naam te vinden, nemen we je mee op een boeiende ontdekkingsreis door de wereld van miljoenen jaren oude zwerfstenen. Daarnaast lees je ook van alles over ijstijden en bodemlagen uit die tijd. 

Tijd dus voor een eerste verkenning.

Klik op de foto's om deze te vergroten.

Welke zwerfstenen kun je vinden ?

Miljoenen jaren achtereen hebben rivieren grote hoeveelheden verweringspuin uit landen om ons heen in ons land afgezet. In de bodem vinden we dit terug in de vorm van lagen klei, zanden  grind, afgewisseld met niveau's met grotere stenen. Ook gletsjerijs in de voorlaatste ijstijd heeft bijzonder veel klei, zand en stenen uit Scandinavië meegevoerd. Na het afsmelten van het ijs bleven die in ons land achter. Afhankelijk van waar grind en stenen vandaan komen, duiden we deze met aparte namen aan: 

Noordelijke zwerfstenen

Het bekendst zijn de grote Drentse keien, waar mensen in het verleden hunebedden van hebben gebouwd. Keien als deze komen trouwens in heel Noord- en Midden-Nederland voor. Ze zijn door gletsjerijs in de voorlaatste ijstijd, zo'n 140.000 jaar geleden, vanuit Scandinavië naar ons land vervoerd. Veel van deze stenen hebben een lange reis achter de rug, en sommige hebben ook echt gezworven. Een deel van deze Scandinavische zwerfstenen hebben er meer dan één ijstijd over gedaan om ons land te bereiken. Vandaar dat een naam als zwerfsteen niet zo gek gekozen is.

Zuidelijke zwerfstenen van Rijn en Maas

In Nederland heb je ook nog andere zwerfstenen. Dat zijn stenen, grindstenen veelal, die door rivieren in het IJstijdvak (Pleistoceen) uit landen om ons heen naar ons land zijn getransporteerd. Rijn en Maas hebben uit verschillende delen van Duitsland, Frankrijk en de Ardennen ontzettend veel zand en grind in ons land afgezet. Vooral in Midden- en Zuid-Nederland vind je die. Ze worden zuidelijke zwerfstenen genoemd.

Oostelijke zwerfstenen van Elbe en Wezer

Minder bekend is dat voorlopers van rivieren als de Duitse Elbe en Wezer in het oosten en noorden van ons land ook dikke lagen zand met grind hebben achtergelaten. Deze rivieren waren lange tijd zijrivieren van de Eridanos. Je vindt oostelijke zwerfstenen vooral zandzuigerijen in de provincies Groningen en Drenthe en verder vooral in Overijssel en in het grensgebied met Duitsland.

Zwerfstenen van de Eridanos

Er is nog een vierde groep zwerfstenen, ook rivierstenen, maar anders dan oostelijke en zuidelijke zwerfstenen, zou je deze eigenlijk ook noordelijke zwerfstenen moeten noemen. Tot zo'n 700.000 jaar geleden stroomde de Eridanos, een van de allergrootste rivieren die Europa ooit gekend heeft, ook door Noord-Nederland. Miljoenen jaren lang transporteerde de Eridanos enorme hoeveelheden zand en grind uit het noorden van Scandinavië en Europees Rusland naar het Noordzeegebied, waar deze rivier een delta vormde. Half Nederland maakte deel uit van deze rivierdelta.

De Eridanos bestaat niet meer. Zijn bedding is in Scandinavië door uitbreiding van gletsjerijs in de ijstijdperiode, lang voordat dit Nederland bereikte, uitgeruimd en vernietigd. Zand en grind van de Eridanos wordt in zandwinningsbedrijven in Noordoost-Nederland opgezogen voor bouwdoeleinden. In het grind komen vooral fraai verkiezelde sponzen en koralen voor.