Welke zwerfstenen vind je hier?
Stenen en fossielen zoek je in het buitenland, denken veel mensen. Niets is minder waar. Dichter bij huis kan ook en... is minstens zo interessant. Bovendien zijn de vindplaatsen in ons land makkelijker en vaker bereikbaar. Stenen en fossielen zoeken in eigen land ligt misschien niet direct voor de hand, immers in Nederland heb je geen bergen of rotslandschappen. Toch, de bodem in Nederland barst van de stenen en de fossielen.
Zwerfstenen in zandgroeves
In de bodem van Noord-Nederland vind je talloze stenen. Ze zijn in de ijstijd met het landijs uit Scandinavië naar hier gekomen. Veel stenen zijn van graniet, gneis of zandsteen. Aan de hunebedden in Drenthe kun je zien hoe groot sommige keien wel kunnen zijn.
In zandgroeves komen behalve zand vaak ook grind en grotere stenen te voorschijn. Via zeven komt het opgezogen materiaal op hopen te liggen. In de massa stenen kun je veel bijzondere steensoorten vinden en... vaak ook fraaie fossielen.
Zwerfstenen op en langs akkers
Een andere mogelijkheid om stenen te vinden is het zoeken langs akkers. Vooral in Drenthe komen op sommige plaatsen bij het oogsten en ploegen grote hoeveelheden stenen te voorschijn. Boeren gebruiken ze wel om de inrit naar hun akkers mee te verharden.
Het sortiment stenen dat van de akkers komt is vrijwel hetzelfde als dat welke je in groeves tegen komt. Ze zijn alleen veel vuiler en daardoor voor sommigen minder aantrekkelijk.
Toegegeven, in een land als Duitsland of Frankrijk heb je meer mogelijkheden om stenen, fossielen en mineralen te verzamelen, maar in ons land bestaat die mogelijkheid ook. Op enkele plaatsen in het oosten van ons land, in Twente en in de Achterhoek, komt in de ondiepe ondergrond of aan het oppervlak vast gesteente voor. Daarin kun je bijzondere fossielen vinden. In de zandsteen in het Overijsselse Losser komen allerlei schelpafdrukken voor. In het gemeentehuis van Losser krijg je daar een goede indruk van.
Iets zuidelijker, in de steengroeve bij Winterswijk, kun je niet alleen botten en pootafdrukken van kleine dinosauriërs vinden, in de grijze mergel verzamel je ook fraaie mineralen als pyriet, calciet, dolomiet en coelestien. En Zuid-Limburg? De krijtgroeven daar zijn een waar mekka op fossielengebied. Vooral de fraaie krijtfossielen zijn bekend en bij verzamelaars geliefd. In de groeves in Zuid-Limburg kun je met weinig moeite fossielen vinden. Helaas nemen de vondstmogelijkheden de laatste jaren af. Steeds meer groeves worden jammer genoeg gesloten.
Fossielen in steengroeves
Bij Winterswijk ligt de 'Steengroeve' waar mergelkalk gewonnen wordt. Het is een van de weinige plaatsen in ons land waar vast gesteente aan het oppervlak ligt. De kalksteen is in de Trias-periode in een lagune-achtig waddenmilieu afgezet, vandaar dat je er pootafdrukken en ook skeletdelen kunt vinden van kleine land- en zeesauriers. Mineralen vind je er ook: goudglanzende kubusvormige kristallen van pyriet, waterheldere calciet en coelestien.
In de bekende Enci-groeve bij Maastricht wint men voor de cementfabricage een zeer zuivere kalksteen uit het Boven-Krijt, waarin je talrijke mooie fossielen kunt vinden. Helaas is deze laatste mogelijkheid voor fossielenverzamelaars bijna verleden tijd.
Zwerfstenen in Nederlandse bodem
De bodem in de rest van ons land bestaat voornamelijk uit klei, veen en zand. Losse grondlagen, die doorgaans niet oud zijn. Daarin verwacht je geen fossielen of stenen, om van mineralen en kristallen maar te zwijgen.
Toch, als het om zwerfstenen, steensoorten en fossielen gaat, ben je in ons land niet slecht uit. De bodem zit er op talloze plaatsen vol mee. In Midden- en Zuid-Nederland zijn het grindstenen die rivieren als Maas en Rijn hier hebben afgezet. In het noorden en oosten van ons land zijn we nog beter bedeeld. In het grind van de verdwenen oerrivier Eridanos kun je allerlei fraaie vondsten doen, waaronder een groot sortiment aan zeer opmerkelijke fossielen. Verder zijn er veel zwerfstenen uit Scandinavië te vinden. In sommige daarvan komen prachtige fossielen voor.
Zwerfsteenfossielen in Eridanosgrind
In zandgroeves wordt in zeefinstallaties het zand van het grind gescheiden. Het grind komt komt op hopen te liggen en wordt, omdat dit in Noord-Nederland vaak van slechte kwaliteit is, meest voor erfverharding e.d. gebruikt.
In het grind kun je allerlei verkiezelde fossielen vinden uit verschillende perioden van de aardgeschiedenis.
Verkiezeld koraal (Paleofavosites sp.) - Zwerfsteen van Zuidlaren (Dr.)
Dit type koraal kom je verkiezeld in kleine en grotere fragmenten vrij vaak tegen in de grindhopen.
Ammonietafdruk - Zwerfsteen van Ellertshaar (Dr.)
In verkiezelde klei-ijzerstenen uit Jura-afzettingen uit het Teutoburgerwoud en het Wiehengebergte in Duitsland zitten dikwijls steenkernen en/of afdrukken van ammonieten.
Nederland, zegt men, is het 'geologisch afvalputje' van Europa. Miljoenen jaren lang hebben rivieren en ijstijdgletsjers enorme hoeveelheden klei, zand, grind en stenen in ons land afgezet. Zand, grind en stenen zijn afkomstig uit landen als Tsjechië, Polen, Duitsland, Frankrijk, België, Denemarken, Noorwegen, Zweden, Finland en Europees Rusland. Nergens vind je op zo'n klein oppervlak zo'n grote verscheidenheid aan steensoorten en fossielen als juist in ons vlakke en natte landje.
Fossielen in noordelijke zwerfstenen
Kalmarsund buizen-zandsteen - Zwerfsteen van Werpeloh (Dld.)
Ook uit Scandinavië zijn zwerfstenen met fossielen in ons land terecht gekomen. Zo vind je in Noord- en Midden-Nederland vaak zandstenen uit het Vroeg-Cambrium met daarin sporenfossielen van allerlei organismen.
Vuursteen met een steenkern van een zeeëgel - Zwerfsteen van Haddorf (Dld.)
Vuursteen komt in Noord-Nederland bijzonder veel voor. Vuursteen vormt geen bergen of rotsen, maar komt voor als concreties in Krijtkalksteen. In vuursteen vind je veel fossielen, vaak heel klein als "mostakjes" (= bryozoën), maar ook komen er regelmatig fraaie zeeëgels in voor.