Sinds jaar en dag staat het Hondsruggebied in Oost-Drenthe bekend om zijn rijkdom aan rapakivi-zwerfstenen. Aland-rapakivi, Aland-graniet en Aland kwarts-porfier zijn wel de bekendste soorten. Maar er zijn meer, veel meer. Geen gesteentefamilie is zo rijk aan soorten en typen als die van de rapakivi's. 

Je komt zwerfstenen tegen die je opraapt als een wat vreemd uitziende rapakivi-achtige graniet. Vervolgens laat je de steen weer vallen om hem uiteindelijk toch maar mee te nemen. Waarom? 

In de eerste plaats omdat het een mooi type porfierische graniet is. Bovendien heeft de zwerfsteen een aantrekkelijke rood-oranje kleur. Roodachtige gekleurde zwerfstenen met een interessante structuur laten zwerfsteenliefhebbers doorgaans niet liggen. 

Zwerfstenen van Porfierische Noord-Baltische rapakivi-graniet

Een zwerfsteen in kwestie is een Noord-Baltische rapakivi-graniet. Een andere, betere naam is er voorlopig niet. Zwerfstenen ervan zijn niet algemeen. Er zijn weinig vondstmeldingen, maar vrijwel iedere verzamelaar van kristallijne zwerfstenen kent dit zwerfsteentype. Ook dat het een rapakivi-graniet is, maar welke en waarvandaan? 

Zwerfstenen van Noord-Baltische rapakivi-graniet vallen op door hun aantrekkelijke oranje, rood-oranje en soms scharlaken-rode kleur. De heldere, duidelijke porfierische structuur en de goed te onderscheiden minerale bestanddelen maken dat deze zwerfstenen door verzamelaars (steeds weer) worden opgeraapt. 

Noordelijke zwerfstenen van Noord-Baltische rapakivi-graniet

Kenmerken en typen van Noord-Baltische rapakivi-graniet

Graniet, graniet-porfier en kwarts-porfier

Noord-Baltische rapakivi-graniet bezit een tamelijk uniform karakter met een aantal karakteristieke kenmerken. Ondanks het grotendeels gelijkmatige karakter van deze rapakivi-graniet zijn er een aantal varianten van bekend. Het meest wordt een porfierisch graniet-type type gevonden met rechthoekige of afgerond rechthoekige, ietwat gewolkte of gevlekte kaliveldspaten en talrijke rondachtige grijze kwartsen. De kwartsen zijn opvallend sterk gecorrodeerd.

Daarnaast komen van dit graniettype ook graniet-porfierische varianten voor. Van Noord-Baltische kwarts-porfier is tot dusver slechts één kleine zwerfsteen bekend. Deze laatste heeft een karakteristiek, zeer herkenbaar uiterlijk en is ondanks bepaalde overeenkomsten niet te verwarren met Aland- en Bruine Baltische kwarts-porfier.

Zalmkleurig, oranjerood, steenrood, bruinrood of licht scharlakenrood zijn de overheersende kleuren van deze rapakivi-graniet. Daarnaast komen kleurtypen voor die ietwat rood aangelopen beige, lichtbruin of grijsbruin van kleur zijn. Kortom, de kleurvariatie onder Noord-Baltische rapakivi-graniet is tamelijk groot. Opvallend is dat de porfierische structuur van het gesteente en ook de kaliveldspaat-eerstelingen in vrijwel alle kleurvariaties nagenoeg hetzelfde blijft.

Zwerfstenen van Noord-Baltische rapakivi-graniet zijn in vrijwel iedere zwerfsteenverzameling aanwezig, vaak zelfs in meerdere exemplaren. Toch zie je dat het gesteente bij veel verzamelaars onder verschillende namen is benoemd. Sommigen noemen het gesteente een pyterliet, een porfierische rapakivi-graniet, een porfierische hoornblende-rapakivi of een Finse rapakivi-graniet. Bij weer anderen staan op het etiket namen vermeld als Noordoost-Baltische rapakivi-graniet, Noord-Baltische rapakivi-graniet of Oost-Baltische rapakivi-graniet.

Zwerfstenen van Porfierische Noord-Baltische rapakivi-graniet

Afwijkende typen van Noord-baltische rapakivi-graniet

Hieronder zijn een drietal afwijkende vormen van Porfierische Noord-Baltische rapakivi-graniet afgebeeld

Waar komt Noord-Baltische rapakivigraniet vandaan?

Bovengenoemde naamsverschillen duiden een probleem aan. Van Noord-Baltische rapakivi-graniet is de herkomst ofwel de vaste rots niet precies bekend. Duidelijk is dat het om een graniet moet gaan die uit het Noord- of Oostbalticum afkomstig is. Zijn identiteit als rapakivigraniet is bovendien onmiskenbaar. Het gesteente bevat op zijn minst twee en in sommige gevallen zelfs drie kwarts-generaties, in verschijningsvormen die karakteristiek zijn voor rapakivi's. 

Van de Aland-eilanden is dit rapakivi-type niet bekend, ook niet als zwerfsteen. Een herkomst uit nog noordelijker gelegen rapakivi-gebieden is daarom onwaarschijnlijk. Ook zijn van deze noordelijke rapakivigebieden geen zwerfstenen van dit type gevonden.

Porfierische Noord-Baltische rapakivi-graniet is van geen van de rapakivi-massieven op de kaart bekend, ook niet als zwerfsteen.

Het Finse vasteland dan? Het rapakivi-gebied van Viborg ligt te oostelijk om daar vandaan zwerfstenen bij ons te verwachten. Uit het Zuidwestfinse rapakivi-massief van Nystad is deze graniet evenmin bekend. De kleinere rapakivi-voorkomens van Syypii, Reposaari e.d. leveren granietsoorten op die al helemaal niet op Noord-Baltische rapakivi-graniet lijken. Blijft over een mogelijke herkomst uit het kleine rapakivi-massief van Kökar, zuidoostelijk van Aland.

Zwerfstenen van Porfierische rapakivi-graniet van Kökar

Finse graniet-porfier - Zwerfsteen van Klazienaveen (Dr.)

Finse granietporfieren komen in het Hondsrug-gebied in grote variatie voor. De zwerfstenen zijn in meerderheid afkomstig van het rapakivi-gebied van Kökar. Vergelijkbare typen granietporfier komen voor zover bekend niet op Aland voor. Ook als zwerfsteen zijn ze daar onbekend. Granietporfieren van het Finse vasteland (Nystad-massief) verschillen duidelijk van die van Kökar.

Opvallend in het gesteente is de grote ronde ovoïde van kaliveldspaat. In het kristal zijn meest concentrisch gerangschikt talrijke donkere insluitsels zichtbaar. De blauwe kwarts-eerstelingen duiden op een herkomst uit het Kökar-gebied.

Het rapakivi-gebied van Kökar is weliswaar niet groot en ook de toegankelijk is niet om over naar huis te schrijven. Het grootste deel van het massief ligt onder water. Slechts op een paar, zeer verspreid gelegen, eilandjes zijn rapakivi-gesteenten ontsloten. In de afgelopen jaren zijn op een aantal van de Kökar-eilanden gesteentemonsters verzameld. Uit deze gesteentemonsters blijkt dat hier voornamelijk grootkorrelige, porfierische porfierische biotiet-rapakivi's ontsloten zijn, vergezeld van typen die bekend staan als Pyterliet en Finse graniet-porfier. Nergens op de bezochte eilanden is een rapakivi-type aangetroffen dat op Noord-Baltische rapakivi-graniet lijkt. Ook zijn op de eilanden geen zwerfstenen van deze graniet aangetroffen. Een mogelijkheid zou kunnen zijn dat deze graniet onder de zeespiegel op de bodem van de Oostzee ontsloten is, maar dan zouden op de Kökar-eilanden zwerfstenen van dit gesteente moeten voorkomen. Dit is niet het geval.

Overzicht van de belangrijkste rapakivimassieven op het Baltisch Schild

Zuidelijk van Aland ligt het grote Noord-Baltisch rapakivi-massief. In het oranje gedeelte liggen rapakivi-gesteenten bloot op de bodem van de Oostzee. Het lichter getinte, zuidelijke deel, is bedekt door Paleozoïsche sedimenten. Het grijze gebied links en rechts daarvan markeert de Oostzeebodem die bedekt is door jongere sedimenten. Van het Noordbaltisch rapakivi-voorkomen komen nergens gesteenten aan de oppervlakte. Het gehele rapakivi-massief is door de Oostzee bedekt. Noord-Baltische rapakivi-graniet komt waarschijnlijk uit dit massief.

Gewijzigd naar: rapakivi.dk

Porfierische Noord-baltische rapakivi-graniet, onderzees voorkomen op de Oostzeebodem?

Als zwerfsteen komt Noord-Baltische rapakivi-graniet vrij algemeen voor op de stranden van Litouwen en Kaliningrad (Rusland). Deze graniet komt daar samen voor met rapakivi-granieten van Aland en Kökar in een verhouding die overeen komt met die op de Hondsrug in Drenthe. Ook van het Estse eiland Saaremaa worden zwerfstenen gemeld, maar hier alleen op de westelijke stranden. 

Zwerfsteenverzamelaars hebben in de afgelopen jaren vrijwel alle rapakivi-gebieden op het Baltisch schild bestudeerd en bemonsterd. In de grotere massieven blijkt telkens weer de enorme variabiliteit onder de ontsloten gesteenten. Ook kleinere rapakivi-voorkomens zijn bezocht en bemonsterd, maar nergens is in de vaste rots een graniet-type gevonden dat overeen komt met Noord-Baltische rapakivi-graniet. Dit zou kunnen betekenen dat dit zwerfsteentype wellicht afkomstig is uit een tot dusver onbekend rapakivimassief of een voorkomen dat op de zeebodem ontsloten is.

Rapakivi-voorkomens in de noordoostelijke Oostzee

Uit geologisch onderzoek is gebleken dat zuidelijk van Aland en Kökar nog andere rapakivi-massieven voorkomen. In de noordoostelijke Oostzee is zuidelijk van het rapakivi-massief van Kökar op de bodem van de Oostzee een groot rapakivi-voorkomen ontsloten. Jammer is dat gesteenten ervan nergens bereikbaar ontsloten zijn. Uit boringen blijkt dat op de noordelijke helft van dit rapakivi-massief rapakivigesteenten bloot liggen. Meer naar het zuiden is het massief bedekt door Paleozoïsche afzettingen.

De bekende Rode Oostzee-porfier - zowel de rode, dichte vorm als de ignimbrietische en breccieuze varianten -  maakt onderdeel uit van dit rapakivi-massief. Dit zou ook het geval kunnen zijn met de iets minder bekende Bruine Baltische kwarts-porfier. Insluitsels van deze porfier komen regelmatig voor in ignimbrieten en vulkanische breccies van Rode Oostzee-porfier. Het rapakivimassief wordt in de geologie het Noord-Baltische rapakivi-plutoon genoemd.

Uit de verspreiding van zwerfstenen van Noord-Baltische rapakivi-graniet is de voorlopige conclusie dat de herkomst op het noordelijke deel van dit massief gezocht moet worden. De route door het noordelijke Oostzeegebied, die de hoofdmassa van het landijs in de afgelopen ijstijden heeft genomen, maakt duidelijk dat het noordelijke deel van het Noordbaltische rapakivi-gebied door het bewegende landijs behoorlijk is geërodeerd. Zwerfstenen van Noord-Baltische rapakivi zijn tot dusver aangetroffen in Polen, Duitsland, Denemarken en ook in ons land.

Welke zwerfsteenvarianten van Noord-Baltische rapakivi-graniet komen hier voor?

Afgezien van Rode Oostzee-porfier zijn van Noord-Baltische rapakivi tot dusver drie typen gevonden: een porfierische, een graniet-porfierische en een kwarts-porfierische variant. De kleur van het gesteente is binnen bepaalde grenzen variabel. Het meest komen zalmkleurige, oranjerode, steenrode en enigszins bruinrode typen voor. Prachtige, scharlakenrood gekleurde granieten zijn zeldzamer. Naast deze roodachtige kleurvarianten komen ook licht geel-rose, iets rood aangelopen beige, beige-bruine tot lever-bruine kleurtypen voor. Vooral als de stenen gezaagd en gepolijst zijn, is deze porfierische Noord-Baltische rapakivi-graniet een bijzonder fraaie, scherpkristallijn zwerfsteentype.

Porfierische Noord-Baltische rapakivi-graniet, kenmerken en samenstelling

Zwerfstenen hiervan maken een gelijkmatige porfierische indruk. De grof- tot grootkorreligheid loopt in de verschillende zwerfstenen niet ver uiteen. Opvallend zijn de grote aantallen rechthoekige, afgerond hoekige, in sommige gevallen rondachtige kaliveldspaten. Al deze veldspaat-vormen kunnen in dezelfde steen voorkomen. De veldspaat-eerstelingen ontlopen elkaar niet veel in grootte (10-15mm).

Plagioklaas

Plagioklaas is weliswaar aanwezig, maar is van weinig betekenis. Verspreid in het gesteente komen weinig tot matig veel vrije kristallen van deze veldspaatsoort voor. In sommige zwerfstenen heeft de plagioklaas, afhankelijk van de mate van omzetting een groenachtig tint, in andere is deze meer roodachtig gevlekt, soms roodbruin, grijsrood gevlekt of zelfs grijsblauw. De plagioklazen liggen verspreid tussen de kaliveldspaten. De grootte van de kristallen varieert van 2 tot 10mm.

Kwarts

Kwarts is rijkelijk aanwezig. Het mineraal komt in drie generaties voor. De grotere kwarts-eerstelingen zijn onregelmatig rondachtig van vorm en maximaal 5 mm groot. De kleur ervan is glashelder, lichtgrijs, melkachtig grijs of rookkleurig. Vrijwel alle kwarts-eerstelingen zijn sterk gecorrodeerd. Ze lijken wel iets op die in Alandkwartsporfier, maar  in Noord-Baltische rapakivi-graniet zijn de eerstelingen veel sterker gecorrodeerd. Ze vertonen gangetjes, inhammen en holtes, die gevuld zijn met veldspaatmassa. In  sommige zwerfstenen komen naast ovale, ook hoekige, deels idiomorfe kwartsen voor. Deze zijn minder gecorrodeerd. Een hoogst enkele keer vormen kwarts-eerstelingen dihexaëdrische kristallen (dubbelpiramides).

Van Noord-Baltische rapakivi-graniet komen ook typen voor, waarvan de kaliveldspaat-eerstelingen gemiddeld iets groter dan dan in 'gewone' type. Ook de kwartsen wijken af. Deze zijn halftransparant, grijs van kleur en zijn nauwelijks gecorrodeerd. Ronde kwartseerstelingen zijn nagenoeg afwezig. De kwartsen lijken later gekristalliseerd te zijn. Ze vullen meest als afzonderlijke individuen of verenigd tot kleine aggregaten de ruimten op tussen de hoekige kaliveldspaten. 

In een zwerfsteen van Oosterhaule (Fr.) zijn de kaliveldspaten bijzonder dieprood van kleur. Alleen in de grootste eerstelingen is spraken van een grof-perthietische lichtkleuriger kern. De kwartsen zijn troebel blauwgrijs en onregelmatig van vorm. Ook hier is niet of nauwelijks van corrosie sprake.

Kwarts van de tweede generatie vormt (soms zeer) talrijke, onregelmatige, meest hoekige kristallen en kristalletjes. Deze zijn weliswaar kleiner dan de rondachtige gecorrodeerde kwarts-eerstelingen, maar hun grootte is variabel. Kwarts-eerstelingen, kaliveldspaatjes, donkere mineralen en deze kleine kwartsen vormen een soort vulmassa die de ruimten tussen de grotere veldspaat-eerstelingen en kwartsen opvult. In sommige zwerfstenen zijn de kleine kwartsen zeer talrijk en vormen ze samen met de kwarts-eerstelingen kransen om de kaliveldspaten. In die gevallen hebben we met een pyterliet-achtig graniettype te doen.

Kwarts van de derde generatie komt voor in de vorm van zeer kleine, heldere of rookkleurige, hoekige kristalletjes. In sommige Noordbaltische granieten vormen de nietige kwartsjes concave insluitseltjes in kaliveldspaat, maar vaker nog zijn ze hoekig en vormen ze groepjes. Een bijzondere verschijningsvorm is de vergroeiing van kleine kwartsjes met kaliveldspaat, waarbij een smalle zone rond de veldspaat-eerstelingen wordt gevormd. Een dergelijke met kwarts en veldspaat vergroeide randzoom noemt men een marginatiestructuur.

Kaliveldspaat

Een opvallend kenmerk van veel kaliveldspaateerstelingen is het gevlekte karakter ervan. De eerstelingen bezitten veelal een wolkige structuur omdat de vlekkerige structuur niet scherp begrensd is. De kern van de kaliveldspaten is bij de rode tot oranjerode graniettypen lichter gekleurd. Vaak is het centrale deel geelachtig onregelmatig gewolkt en bovendien grof-perthietisch. De kernen van de kaliveldspaten zijn onduidelijk begrensd en onregelmatig van vorm. De veldspaat er omheen is meestal iets intensiever oranje-rood van kleur. Soms zijn de kleurverschillen in de veldspaten zo duidelijk dat het lijkt alsof de eerstelingen geringd zijn. 

Van Noord-Baltische porfierische graniet komen ook meer grijsbruine, roodachtig bruine tot beige typen voor. Bij deze zijn de kleurverschillen van de kaliveldspaten net andersom: een (smalle) lichtkleurige rand omgeeft een duidelijk donkerder getinte kern. Deze laatste is vaak vuil licht (geel)bruin van kleur en bezit ook bij deze een onregelmatige gevlekt uiterlijk. Soms ontbreekt de donkere kern in de kaliveldspaten.

Donkere mineralen

Donkere mineralen zijn verspreid in het gesteente aanwezig. Ze vormen kleine spikkels, soms ook iets grotere, onregelmatig gevormde aggregaten. Verdeeld over de zwerfsteentypen wisselt het percentage. Ook de mate waarin sommige mineralen door de hoge ouderdom chemisch zijn omgezet wisselt. In sommige zwerfstenen is naast enige biotiet, vooral zwarte hoornblende aanwezig, in andere zwerfstenen zijn de donkere mineralen omgezet in zwartgroene chloriet.

Fluoriet

Opvallend is het voorkomen van relatief veel paarse fluoriet. Het mineraal is gevoelig voor verwering en oplossing, waardoor het aan de buitenzijde van de zwerfstenen meestal niet opgemerkt wordt of het zouden de kleine putjes moeten zijn die het mineraal bij verwering achter laat. Op het breukvlak vormt de fluoriet kleine paarse vlekjes in en naast de donkere aggregaten. Hoewel het percentage wisselt, is het mineraal altijd aanwezig. Verder komt nog enige magnetiet voor. De kleine metaliggrijze spikkeltjes en vlekjes zijn echter alleen goed aan gepolijste stenen waar te nemen.

Fluoriet in een breccieuze rapakivi-graniet van Aland - Zwerfsteen van Haren (Gr.)

Noord-Baltische rapakivi-graniet en graniet-porfier

Het Noord-Baltische rapakivi-plutoon dagzoomt nergens bereikbaar aan het aardoppervlak. Het gehele massief ligt bedekt door zeewater op de bodem van de noordelijke Oostzee. Het zuidelijke deel is bovendien afgedekt door jongere kalksteenafzettingen uit het Paleozoïcum. Het noordelijke deel daarentegen stond met grote waarschijnlijkheid al vanaf het Cromerien (-500.000 j.) bloot aan glaciale erosie.

In Ellertshaar (Dr.) kwamen bij het zandzuigen tot voor een paar jaar van grotere diepte zwerfstenen te voorschijn, die gezien hun verbleekte kleuren en uitloging duidelijk ouder waren dan die uit de bedekkende Saale-keileem. De stenen zijn waarschijnlijk tijdens het Cromerien C, een glaciale periode met landijs tot vlakbij en waarschijnlijk zelfs tot in Noord-Nederland, hier afgezet. Aangenomen wordt dat behalve deze Noord-Baltische rapakivigranieten ook Rode en Bruine Oostzeeporfier afkomstig zijn uit dit Noord-Baltische rapakivimassief.

Bijzonder is dat onlangs bij Gasselte (Dr.) een kleine zwerfsteen gevonden is die met zijn kenmerken ook tot deze Noord-Baltische rapakivi-familie behoort. De sterk gebleekte steen werd in eerste instantie aangezien voor een Aland-graniet. Samenstelling en ook korreling komen overeen met de zwak-porfierische variant van deze graniet. Afwijkend zijn echter de kwartsen. Deze zijn rookgrijs, onregelmatig, soms rondachtig tot ovaal van vorm. Ze liggen hier en daar geclusterd in het gesteente. De grootte van de kwartsen is maximaal 5mm. 

Opvallend en afwijkend van Aland-graniet is dat de kwartsen zeer sterk gecorrodeerd zijn. Ze zitten vol smalle gangetjes en uithollingen. Deze zijn gevuld met een gebleekte veldspaatmassa. Het karakter van de kwartsen komt geheel overeen met die van Noord-Baltische porfierische rapakivigraniet. Geen enkel ander rapakivi-type in Scandinavië bezit kwartsen die zo opvallend sterk gecorrodeerd zijn. 

Hoogstwaarschijnlijk hebben we met deze zwerfsteen met een nieuw, tot dusver onbekend rapakivi-type te maken, die herleid kan worden tot het rapakivi-voorkomen op de bodem van noordelijke Oostzee. 

Noordelijke zwerfsteen van Noord-Baltische rapakivi-graniet

Het graniet-porfierische type

Graniet-porfieren bezitten een fijnkorrelige grondmassa die met het blote oog en zeker met een zakloep goed te ontwaren is. De grondmassa vormt als het ware een micro-graniet. In de fijnkorrelige grondmassa ‘zweven’ grotere kristallen van veldspaat, kwarts en donkere mineralen. Eerstelingen van veldspaat en kwarts vallen het meest op.

Graniet-porfieren komen in de rapakivifamilie veel voor. We hoeven maar te denken aan Aland graniet-porfier en Finse graniet-porfier. Vooral bij die laatste zien we dat tussen graniet-porfier en porfierische graniet alle mogelijke overgangen bestaan. Eigenlijk is het zo dat beide gesteentetypen onmerkbaar in elkaar over gaan. Het is dus een kwestie van interpretatie wanneer we spreken van een graniet-porfier. De ene verzamelaar noemt de zwerfsteen een porfierische graniet, de ander een graniet-porfier.

Een ezelsbrugje in deze is, dat als in een zwerfsteen alle eerstelingkristallen worden weggedacht en de overblijvende grondmassa toont een duidelijke korreling waarin de afzonderlijke mineralen goed herkenbaar zijn, je dan van een porfierische graniet moet spreken. Is de korreling van de grondmassa dermate fijn dat deze eigenlijk alleen met de loep te onderscheiden valt, dat er dan van graniet-porfier sprake is.

Deze criteria gelden vanzelfsprekend alleen bij losse objecten als zwerfstenen, omdat bij deze de oorspronkelijke context verdwenen is. Zwerfstenen worden nu eenmaal anders bekeken en beoordeeld dan gesteentemonsters uit het vaste gesteente. 

Aland graniet-porfier en Finse graniet-porfier

Noordelijke zwerfstenen van Noord-Baltische graniet-porfier

Noord-Baltische graniet-porfier - Zwerfsteen van Eeserveen (Dr.) 

Van Noord-Baltische graniet-porfier zijn een paar zwerfsteenvoorbeelden bekend, plus overgangen naar het porfierische graniettype. Eigenlijk is het verschil tussen beide, behalve de korrelgrootte van de tussenmassa, niet groot. Kaliveldspaten vormen kleurige, meest roodachtige, afgerond hoekige eerstelingen. Ze vertonen hetzelfde vlekkerige karakter als in het porfierische type. Vrije plagioklazen zijn aanwezig, maar mondjesmaat. Bovendien zijn de kristallen ervan kleiner dan de kaliveldspaten. Noord-Baltische graniet-porfier is duidelijk veel zeldzamer dan het porfierische graniet-type. Het is dus opletten bij het zoeken. Vermoedelijk komen ze als zwerfsteen wel meer voor, maar ontsnappen ze aan het oog.

Noord-Baltische kwarts-porfier

Nog zeldzamer dan graniet-porfier is Noord-Baltische kwarts-porfier. Tot dusver is maar één zwerfsteenvondst bekend: een kleine steen, gevonden in een zandgroeve bij Wilsum (Dld.). Noord-Baltische kwarts-porfier is een makkelijk te herkennen zwerfsteentype. De porfier valt op door zijn rijkdom aan relatief grote, rondachtige en rookkleurige kwarts-eerstelingen. De kwartsen zijn sterk gecorrodeerd. 

De kaliveldspaten zijn zalmkleurig oranjerood, smal langwerpig van vorm, met afgeronde hoeken. Net als bij het porfierische type zijn ze gevlekt, doordat in de kern ervan lichtere en donkere partijtjes elkaar afwisselen. In een aantal kaliveldspaat-eerstelingen neemt de kern zoveel ruimte in dat het lijkt alsof deze zalmkleurig geringd zijn. Vrije plagioklaas is zeer spaarzaam aanwezig.

De grondmassa is zeer fijnkorrelig. Met de loep is de korreling van het gesteente hier en daar nog net waar te nemen. Het globale beeld van Noord-Baltische kwarts-porfier herinnert wat kwarts-eerstelingen en de verdeling van de kleurige kaliveldspaten betreft aan Aland kwarts-porfier. Ondanks dit zijn de verschillen tussen beide kwarts-porfieren groot.

Nog een type Noord-Baltische rapakivi-graniet

Bij Damsdorf is een kleine zwerfsteen gevonden van Noord-Baltische rapakivi-graniet, die zich van de gewone porfierische graniet onderscheidt door een zwak ontwikkelde, porfierische structuur. Op een enkele grotere eersteling na ontlopen de kaliveldspaten elkaar niet veel in grootte. Het gesteente maakt een ietwat sombere indruk door een hoger percentage donkere mineralen. Bovendien bevat het iets meer vrije (bruinachtig oranje) plagioklaas dan het porfierische type. Ook is minder kwarts aanwezig. De kwartsen zijn onregelmatig rondachtig, weinig gecorrodeerd en meest glashelder tot iets lichtgrijs gewolkt. Veldspaat-insluitsels zijn als kleine puntjes zichtbaar.

Kwarts van de tweede generatie vormt relatief grote, vooral hoekige kristallen, die naast en tussen de rondachtige kwartsen en kaliveldspaten ingeschakeld zijn. Beide generaties samen vormen hier en daar kleine onregelmatige aggregaten.

Kwarts van de derde generatie vormt in de kaliveldspaat moeilijk zichtbare nietige kristalletjes. Vaak zijn ze onregelmatig, ietwat concaaf van vorm. Deze Noord-Baltische rapakivi-graniet is door zijn samenstelling basischer dan het meer bekende porfierische graniet-type.

Terug