Epidoot in noordelijke zwerfstenen
Dit karakteristieke pistache- of olijfgroene mineraal vormt in zwerfstenen vaak opvullingen van seismische breuken of vormt aantrekkelijke kleurcombinaties met rode kaliveldspaat in omgezette granieten.
Gedeformeerde graniet met epidoot (kataklasiet) - Zwerfsteen van Johannistal, Oostzee (Dld.)
Seismische of tektonische breuken in granietische gesteenten zijn meestal opgevuld met een fijnkorrelige of dichte massa groene epidoot en fijn gesteentegruis en meel.
Olijfgroene epidoot in een tektonische breccie - Zwerfsteen van Groningen.
Zwerfstenen met een opvallende rood/groene combinatie van kleuren zijn bij stenenverzamelaars - en zij niet alleen - in trek. Vooral nat zijn het prachtige stenen. In de golfzone van de steenstranden langs de Deens-Duitse Oostzeekust worden ze veel gezocht. Kleinere exemplaren worden geslepen en gepolijst wel tot sieraden verwerkt.
Op stenenbeurzen zien we de bekende rood/groene variëteit unakiet uit o.m. Zuid-Afrika voor siersteenverwerking veel aangeboden.
In zichtbaar kristallijne vorm komt epidoot ook in zwerfstenen voor. Het mineraal vormt dikwijls radiaalstralige kristalaggregaten die onderling niet zelden nog weer tot grotere aggregaten aaneengegroeid zijn. We zien dit regelmatig in Alandrapakivi's. Bij rapakivi's is niet bekend of groene kristallijne epidoot een primair mineraal is dat bij de stolling is gevormd of dat het ontstaan door omzetting.
Aland-rapakivi met epidoot
Aland-rapakivi - Zwerfsteen van Emmerschans (Dr.)
Sommige varianten van dit gidsgesteente uit Zuidwest-Finland bevatten kleine met epidoot opgevulde holtes. Het is niet duidelijk of de epidoot hier een primair bestanddeel is of dat het door tektonische oorzaken secundair is gevormd.
Breukvlak van dezelfde zwerfsteen, met een opeenhoping van meerdere radiaalstralige kristalaggregaten van epidoot. Rapakivigesteenten langs tektonische breuken bevatten vaak epidoot, waarbij deze gesteenten opvallend rood gekleurd zijn.
Kataklasiet van graniet met epidoot
Graniet met seismische breuken - Zwerfsteen van Groningen
In deze graniet zijn door krachten in de aardkorst een aantal parallelle breuken ontstaan. Het gesteentemeel dat bij de breukvorming is ontstaan is hydrothermaal omgezet in groene epidoot. Dergelijke breukbreccies noemt men kataklasiet.
Kataklasiet - Zwerfsteen van Groningen
Groene epidoot komt in veel verschillende zwerfsteentypen voor. Graniet met roodachtige kaliveldspaat en groene epidoot valt door zijn aantrekkelijke kleurcombinatie makkelijk in het oog. Vooral als de stenen nat zijn, zoals in de spoelzones op steenstranden langs de Oostzeekust in Duitsland en Denemarken worden deze kleurige zwerfstenen veel gezocht. Men maakt er wel sieraden van.
Het bekendst is epidoot in zwerfstenen als ‘Zweedse Helsinkiet’. Dit is een syenietachtig, aantrekkelijk rood/groen gekleurd gesteente, zonder kwarts meestal. Zweedse Helsinkiet is een gesteente dat door omzetting langs hydrothermale weg uit meest roodachtige graniet is ontstaan. Hierbij hebben kwarts en plagioklaas plaats gemaakt voor groene epidoot.
Naast Zweedse Helsinkiet - dat overigens geen gidsgesteente is, want het komt in allerlei variaties voor op talloze plaatsen in Zweden en Finland - kennen we in de zwerfsteenkunde ook een Finse Helsinkiet. Dit gesteente komt op een aantal plaatsen voor in het Zuidwesten en zuiden van Finland. Finse helsinkiet vormt kleine voorkomens in andere grondgebergtegesteenten. Het dankt zijn naam aan een voorkomen in de Finse hoofdstad Helsinki.
'Zweedse Helsinkiet'
'Zweedse Helsinkiet' - Zwerfsteen van Drachten (Fr.)
Deze en andere, zoals hiernaast afgebeelde zwerfstenen, worden door zwerfsteenliefhebbers Zweedse Helsinkiet genoemd. Zwerfstenen ervan zijn zeer variabel van kleur en structuur. Het zijn vaak gedeformeerde gesteenten, die vooral langs hydrothermale weg ( een vorm van metamorfose) uit andere gesteenten (graniet) zijn ontstaan. Hierbij zijn mineralen, vooral plagioklaas, omgezet in epidoot.
'Zweedse Helsinkiet' - Zwerfsteen van Broager (Dk.).
Veruit de meeste zwerfsteentypen die door zwerfsteenliefhebbers Zweedse helsinkiet genoemd worden zijn kataklasieten. Het zijn gesteenten die door hydrothermale processen na deformatie, breukvorming en vermaling van gesteentecomponenten een groter of kleiner percentage epidoot bezitten.
Finse Helsinkiet
Finse Helsinkiet - Zwerfsteen van Haren (Gr.)
Dit zwerfsteentype komt relatief veel voor in het Hondsruggebied in Oost-Drenthe. Zwerfsteensoorten uit de Noordelijke Oostzee, Zuidwest-Finland, Botnische Golf en Noord-Zweden komen hier relatief veel voor. Finse helsinkiet vormt als vaste rots kleine voorkomens in Zuidwest-Finland. Het gesteente is uit Zweden onbekend. Vrijwel iedere zwerfsteen van Finse helsinkiet bezit weer een iets ander uiterlijk. In tegenstelling tot 'Zweedse helsinkiet' is epidoot hier door ijzeroxide (=hematiet) roodbruin gekleurd. Finse Helsinkiet is een gidsgesteente dat afkomstig is uit Zuidwest-Finland.
Finse Helsinkiet, detail van de steen hiernaast
De witte vlekken zijn van veldspaat, de roodbruine partijen zijn epidoot, die door hematiet rood gekleurd is.
Epidoot is een belangrijk bestanddeel in Finse Helsinkiet, maar hier is het mineraal niet groen maar roodbruin van kleur. In Finse Helsinkiet zijn epidootkristallen overdekt door een dun huidje van hematiet, dat verantwoordelijk is voor de roodbruine kleur.
Unakiet
Unakiet - Zwerfsteen van Groningen
Unakiet is een omgezette graniet, bestaande uit rose-rode, oranje-rode of zelfs rode kaliveldspaat. Plagioklaas is vrijwel afwezig. Het is door hydrothermale processen omgezet in groene epidoot. Kwarts kan aanwezig zijn, maar ontbreekt in deze gesteente vaak. De donkere mineralen bestaan in hoofdzaak uit zwartgroene chloriet.
Unakiet - Zwerfsteen van Groningen
Een ander type 'Zweedse helsinkiet'. Ook hier is voornamelijk roodachtige kaliveldspaat en groene epidoot aanwezig. Plagioklaas ontbreekt geheel.
Unakiet wordt veel gebruikt voor het maken van sieraden. Het gesteente wordt vooral uit Zuid-Afrika geïmporteerd.
Amygdaloïdale meta-basalt met epidoot
Amygdaloïdale paleo-basalt met epidoot - Zwerfsteen van Borger (Dr.)
Geologisch oude basalten bezitten vaak door mineralogische omzettingen een roodachtig bruin-zwarte of bruin-rode kleur. Eventueel aanwezige gasholtes (amygdaloïdale typen) zijn opgevuld met kwarts, chalcedoon en/of calciet. In de steen op de foto zijn de holtes opgevuld en bekleed met olijfgroene epidoot. De aanwezigheid van vrij gegroeide kristallen veroorzaakt een glinsterend effect.
Groensteen (meta-basalt) - Zwerfsteen van Heiligenhafen, Oostzee (Dld.)
Basische gesteenten als basalt en diabaas veranderen in de loop van de tijd doordat er mineralogische omzettingen plaats vinden. Door de vorming van chloriet en epidoot kleuren deze gesteenten vaak groenzwart tot grijsgroen. In de ooit aanwezige gasholtes van de steen op de foto heeft zich kristallijne epidoot afgezet.