Andalusiet is een mineraal dat vooral aanwezig is in metamorfe gesteenten. Samen met sillimaniet en distheen (kyaniet) vormen ze een groep die dezelfde chemische samenstelling bezit, maar die onderling afwijken in eigenschappen en verschijningsvorm.

Deze mineralen zijn te beschouwen als graadmeters in de metamorfose. Andalusiet komt vooral voor in laag metamorfe gesteenten. Distheen is vooral aanwezig in hoog metamorfe gesteenten. Sillimaniet tenslotte is stabiel bij zeer hoge druk en temperatuur.

Voorbeelden van andalusiet in zwerfstenen

Andalusiet vormt in metamorfe zwerfstenen onregelmatige, witachtige troebele aggregaten. Ze geven het gesteente een gevlekt uiterlijk. Andalusiet komt in allerlei gesteenten voor, ook in kwartsieten. Sillimaniet, een verwant mineraal,  vormt doorzichtige, fijne langvezelige aggregaten in ultra-metamorfe migmatietische biotietgranaatgneis. Kyaniet tenslotte komt in zwerfstenen nauwelijks voor.

Andalusiet dankt zijn naam aan de provincie Andalusië in Zuid-Spanje. Het mineraal is nog het bekendst van de variëteit chaistoliet, die tot siersteen geslepen op dwarsdoorsnede een fraai en opvallend kruispatroon tonen.

Andalusiet komt als mineraal in veel gesteenten voor, hoewel het onder Scandinavische zwerfstenen tamelijk onbekend is en ook weinig voorkomt. Het mineraal komt ook voor in sommige (metamorfe) kwartsieten. Het mineraal ontstaat bij betrekkelijk lage druk en temperaturen beneden 500 graden Celsius. 

Andalusiet is een aluminium-silicaat. Samen met sillimaniet en kyaniet vormt het een kleine familie van aluminiummineralen die druk- en temperatuur gerelateerd zijn. Het voorkomen van één van deze mineralen vormt een aanwijzing onder welke omstandigheden deze in de aardkorst ontstaan zijn:

- Andalusiet is stabiel bij een druk lager dan 0,3 gigapascal (3000 atm.) en een temp. lager dan 500 graden Celsius

- Sillimaniet ontstaat bij een druk lager dan 0,3 GP, maar bij een hogere omgevingstemperatuur (800 graden)

- Kyaniet ontstaat uit andalusiet bij een temperatuur beneden 600 graden en een omgevingsdruk hoger dan 0,3 GPa

Hoewel prachtig blauw gekleurde langstengelige kyaniet voorkomt in een grijswitte kwartsiet in Zuid-Zweden, zijn van dit kleine voorkomen geen zwerfstenen bekend.

Verdieping

Wat zijn porfyroblasten?
In metamorfe gesteenten en dan vooral in gneizen vormen mineralen soms grotere kristallen of aggregaten. Oppervlakkig gezien lijken deze op eerstelingen, ze zijn duidelijk veel groter dan de mineraalkorrels in hun omgeving. Deze grotere kristallen noemt men porfyroblasten. Porfyroblasten ontstaan tijdens de metamorfose door rekristallisatie van het gesteente in vaste toestand waarbij minerale stoffen via microporiën naar groeikernen toe bewegen.

Gneis met porfyroblasten

Allerlei typen gneis bevatten vaak porfyroblasten van kaliveldspaat. Deze hebben als gevolg van de hoge druk tijdens hun vorming een amandel- of oogvorm. Ogengneis dankt zijn naam hieraan. Heel bekend zijn porfyroblasten van granaat en hoornblende. Die van granaat herkennen we gemakkelijk in glimmerschisten en migmatieten. Vooral in biotietgranaatmigmatieten bereiken porfyroblasten soms een aanzienlijke grootte ( 10cm en meer). In Rognastrand aan de kust in Zuid-Noorwegen zijn migmatieten ontsloten met granaatporfyroblasten van meer dan 40cm!

Hoornblende vormt vaak zwarte stengel- en naaldvormige kristallen die in bundels gerangschikt zijn. In het midden zijn de bundels het smalst, naar de einden waaieren de naaldvormige kristallen iets uit. De gelijkenis met een korenschoof of garve, zoals men korenschoven vroeger noemde, dringt zich dan op. Dergelijke hoornblendeschisten noemt men wel garveschisten. Fraaie voorbeelden hiervan komen voor in het Zillertal en iets minder fraai in het Oetztal in Oostenrijk (Tirol).

Sillimaniet in noordelijke zwerfstenen

In zwerfstenen is sillimaniet bij veel zwerfsteenliefhebbers een vrij onbekend mineraal. Toch komt het mineraal meer voor dan gedacht. In het hoofdstuk over andalusiet werd het al even genoemd. Sillimaniet komt vooral voor in ultra-metamorfe gesteenten, met name in migmatietische biotiet-granaatgneizen.

Biotiet-granaat-glimmer-gneis - Zwerfsteen van Haddorf (Dld)

Sillimaniet is vaak bestanddeel in deze migmatietische granaatgneizen. Het mineraal bevindt zich in de grijsdonkere biotietrijke delen van het gesteente. Het is aan zijn zijdeglans te herkennen.

Te midden van biotiet, kwarts en granaat vormt sillimaniet fijnvezelige, wit-achtige, soms rood aangelopen tot bijna glasheldere aggregaten, die verenigd zijn tot golvende strepen, slierten en vlekken. De smalle kristalbundels liggen parallel aan de drukgelaagdheid of volgen een aanwezige plooiingsstructuur. Op het breukvlak zijn aggregaten van sillimaniet te herkennen aan hun zijdeglans. Pas onder de loep ontwaart men de massa heldere kristalstengeltjes.

Voorbeelden van sillimaniet in zwerfstenen

Terug