Dit is een zandige, secundair ontkalkte keileem, die door oplossing en uitloging van kalk uit Noordhorn-keileem is ontstaan. Assen-keileem heeft een grote verbreiding op de keileemruggen in het Hondsrug-gebied, vaak in de vorm van keizand. 

Assen- en ook Emmen-keileem zijn beide ontkalkte versies van respectievelijk Noordhorn- en Nieuweschoot-keileem. De grote verspreiding van beide kalkvrije keilemen in het Hondsruggebied is de voornaamste reden dat deze namen doorgaans toegepast worden op beide Hondsrug-keilemen of ze kalkrijk zijn of niet.

Kenmerken van Assen-keileem

De kleur van Assen-keileem is meest lever- tot roestbruin, maar kan in gereduceerde toestand ook groengrijs tot blauwgrijs zijn. Vaak is het kleurbeeld in een ontsluiting erg grillig. Roestbruine partijen wisselen zeer onregelmatig af met grijsgroene tot grijsblauwe delen. Deze laatste verlopen vaak op een grillige, ader-achtige manier door het profiel. Vermoedelijk is deze afwijkende kleur het gevolg van reductie, veroorzaakt door de aanwezigheid van boomwortels, die inmiddels vergaan zijn.

De dikte van Assen-keileem varieert. Meestal is op de zandruggen van het Hondsrug-complex sprake van laagdikten van 1-2m. De grootste dikten (4 meter en meer) worden aangetroffen op de noordeinden van de ruggen in de provincie Groningen. Verder ook bij Gieten en in Emmen. Op de flanken van de zandruggen neemt de keileemdikte snel af en wigt daar op de overgang naar de beekdalen uit.

De overgang van Assen-keileem naar onderliggende, oudere afzettingen is overal in het Hondsrug-gebied erosief en vaak messcherp. 

Keileem op gestuwd leemhoudend Peelo-zand (Elsterien) - De Boer, Emmerschans (Dr.)

Op de zandruggen van het Hondsrug-complex verloopt de grens tussen keileem en onderliggend zand vaak messcherp. Het ijs van de Hondsrug-ijsstroom heeft door zijn relatief snelle beweging erosief op de ondergrond uitgewerkt. Het bestaande, oudere reliëf is hierbij volkomen verdwenen. De stippellijn geeft het grensvlak aan tussen Assen- en Emmen-keileem. 

Het zwerfsteengehalte in Assen-keileem is vergeleken met die Emmen-keileem minder hoog. Opmerkelijk is wel, dat uit Assen-keileem in verhouding veel meer grote zwerfblokken te voorschijn komen dan uit Emmen-keileem. Dit laatste bleek duidelijk bij de reconstructie van de kruising van de N33 met de N34 bij Gieten, waarbij de Hondsrug van oost naar west werd doorgraven. De vele tientallen zeer grote zwerfblokken werden door de aannemer apart gehouden. De grootste kei die bij Gieten uit Assen-keileem te voorschijn kwam was een Zuid-Zweedse Filipstadgraniet van 12 ton! De kei met een prachtig vlak geslepen oppervlak, zit vol gletsjerkrassen. De steen heeft een prominente plaats gekregen in de keientuin van het Hunebedcentrum in Borger.

Zwerfblokken uit Assen-keileem

Zwerfblokken uit Assen-keileem - N34 bij Gieten

Voorbij de rotonde in de N34 richting Rolde is uitsluitend Assen-keileem aanwezig. Nieuweschoot-keileem ontbreekt. Opmerkelijk is dat, hoewel Assen-keileem minder rijk is aan zwerfstenen dan de meer naar het oosten aanwezige Nieuweschoot/Emmen-keileem, het percentage grote zwerfblokken juist veel groter is. De zwerfstenen zijn in meerderheid van Oost-Baltische herkomst. 

Zwerfsteensamenstelling in Assen-keileem

Zwerfsteen-inventarisaties in Assen-keileem tonen waarden die duidelijk aangeven dat sprake is van een Oost-Baltische associatie. Rapakivi’s komen er veel in voor. Daarnaast zijn ook altijd gidsgesteenten uit Midden- en Zuid-Zweden aanwezig. Hesemann-tellingengeven formules te zien als 7120 en 6220. Hieruit blijkt duidelijk bijmenging van Midden- en Zuid-Zweedse componenten. Ondanks dat zowel Assen- als Emmen-keileem een Oost-Baltisch karakter bezitten, met veel roodachtige rapakivi-zwerfstenen, zijn de verschillen tussen beide soorten keileem opmerkelijk. Beide moeten een verschillend brongebied hebben gehad. De enige koppeling is dat beide soorten in het Hondsrug-gebied door de Hondsrug-ijsstroom op de ondergrond zijn afgezet. Op de soms opmerkelijke verschillen tussen Assen- en Emmen-keileem wordt nader ingegaan in het hoofdstuk over Noordhorn-keileem.

Aland-rapakivi - Zwerfsteen van Gieten (Dr.)

Deze 'ringetjes-graniet' is de belangrijkste vertegenwoordiger van de gevarieerde familie van rapakivi-granieten. Aland-rapakivi  komt bijzonder veel voor in Oost-Baltische keileem. In het Hondsrug-gebied is deze opvallende graniet het meest voorkomende gidsgesteente. De ronde structuren in de graniet worden veroorzaakt door witte mantels van plagioklaas. die ronde ballen (ovoïden) van kaliveldspaat omhullen. De variatie onder Aland-rapakivi's is groot. Het herkomst-gebied is de Aland-archipel in Zuidwest-Finland. 

Hét verschil tussen Assen- en Emmen-keileem

Het hoge percentage Oost-Baltische zwerfstenen alleen, is niet de bepalende factor voor deze keileem. Hét verschil met Emmenkeileem is de aanwezigheid van vuursteen. Hieraan zijn beide keileemsoorten in het veld van elkaar te onderscheiden. Onderscheid op basis van kleur is in geoxideerde toestand onmogelijk. In de fijngrind-fractie 3-5mm ligt het percentage vuursteen tussen de 10-20%. In de fractie 10-20mm schommelt het rond de 15%. Assen-keileem is dus rijk aan vuurstenen. In Emmen-keileem ontbreekt vuursteen. Gerapporteerde vondsten zijn ongetwijfeld het gevolg van contaminatie of, dat een sterk verkiezelde kalksteen voor vuursteen is aangezien.

Oud desert pavement in een zandverstuiving op het Balloërveld bij Rolde (Dr.)

Over grote delen van het heideveld is de keileem-afzetting door erosie verdwenen. Zwerfstenen en grof zand vormen het verweringsresidu, dat bekend staat als keizand. Uit de samenstelling van het zwerfsteengezelschap blijkt dat op deze plaats nog een tweede type keileem gelegen heeft: West-Baltische Heerenveen-keileem. Stenen hieruit komen  in het keizandniveau gemengd voor met zwerfstenen uit Assen-keileem.

Bijzondere waarneming bij Gieten in Oost-Drenthe

Assen-keileem gefaseerd afgezet?

Tijdens graafwerkzaamheden bij de reconstructie van het kruispunt van N34 en N33 bij Gieten, kon in een 4 meter hoog keileemprofiel worden vastgesteld dat de Assen-keileem ter plaatse uit twee afzonderlijke, boven elkaar gelegen eenheden bestond. Ze waren van elkaar gescheiden door een 2-4 centimeter brede zone met inschakelingen van grof zand, dat hier en daar in de bovenliggende keileem ingedrongen was. De overgang tussen beide keileempakketten werd gemarkeerd door roestverkleuring. De keileem boven en onder de roestband verschilde duidelijk in zandigheid.

Dat het ongeveer 4,5 meter hoge profiel uit twee afzonderlijke keileemafzettingen van het Assen-type bestaat, wijst op een tijdelijke onderbreking in de afzetting. Het keileemtype boven de scheidingslaag is kleirijker en iets minder rijk aan zwerfstenen. het Assen-type onder het roestige zandbandje is opvallend veel zandiger en bevat ook meer en grotere zwerfstenen. Een aantal van de zwerfstenen waren vergruisd.

Ook elders op de Hondsrug zijn aanwijzingen gevonden dat de beweging van het ijs van de Hondsrug-ijsstroom, die verantwoordelijk is voor de keilemen op de zandruggen, op zijn minst enige malen stagneerde. De ijsstroom bewoog in een omgeving met dood, stilliggend landijs, dat aan degeneratie en afsmelting onderhevig was. Het stagneren van de ijsstroom leidde onvermijdelijk ook tot afsmelting.

Terug