Takvormige tabulate koralen

Tabulate koralen munten doorgaans niet uit door sierlijke vormen. Dit laatste zie je wel bij veel van de huidige rifkoralen. Tabulate koralen vormden meest compacte, massieve kolonies, met in enkele gevallen knobbel- of korte vingervormige uitwassen op het kolonieoppervlak.

Uit Silurische kalkafzettingen in het Oostzeegebied zijn ook struikvormig vertakte tabulaten bekend. Teleurstellend is dat de kolonies vrijwel nooit onbeschadigd met al hun vertakkingen uit de kalksteen te voorschijn komen. In strandrolstenen of in kalkzwerfstenen uit keileemafzettingen is de kans hierop vrijwel uitgesloten. 

Struikvormig vertakte koralen kennen we uitsluitend in de vorm van fragmenten. Desondanks krijgen we uit de takfragmenten, die zich aan de buitenzijde van de kalkstenen aftekenen, wel een beeld van de kolonievorm: meer of minder slankvertakt of juist eenvoudig dichotoom vertakt met een wisselend aantal dikkere takken.

In het Oostzeegebied zijn een aantal struikvormig vertakte tabulaten bekend. Deze soorten komen in ons gebied ook als zwerfsteen voor. Op de noordelijke Hondsrug zijn ze niet zeldzaam. Hierbij gaat het vooral om kleine, losse of nog in kalksteen ingebedde takfragmenten. 

In de hoofdstukken over favosieten en thecia's werd gewezen dat takvormig ontwikkelde typen/soorten binnen die beide groepen ook voorkomen. Vooral bij Thecia confluens is de vertakte groeiwijze fraai ontwikkeld. Van Favosites zijn onder zwerfstenen kolonies gevonden met een onregelmatige vorm, waarop korte of vingervormige uitstulpingen aanwezig zijn. Op doorsnede bezitten deze uitwassen een skeletbouw die overeenkomt met van nature struikvormig vertakte tabulaten.

Uit vondsten wordt niet duidelijk of het groeiproces van takken en uitstulpingen bij tabulaten snel verliep. Duidelijk is wel dat aan de groeitoppen van de takken nieuwe corallieten werden gevormd. Ontogenetisch oudere corallieten worden in de centrale takgedeelten omgeven door talrijke juveniele individuen. Bovendien bezitten alle corallieten in de axiale delen dunne wanden en dito tabulae. Ook septale stekels zijn slechts weinig aanwezig; niet zelden ontbreken ze zelfs.

Bijzondere groeiontwikkeling van corallieten bij takvormige tabulaten

Bij de ontwikkeling van koraaltakken valt een bijzonder groeiproces op. In eerste instantie groeien nieuw gevormde corallieten aan de top van de takken 'rechtdoor', in het verlengde van de koraaltak. Naar mate de corallieten in lengte en breedte toenemen, buigen ze meer of minder abrupt af naar de buitenzijde van de koraaltak. Tegelijk vertraagt de groei. Kalk dat door het organisme uit zeewater werd opgenomen en gebruikt werd voor de vorming van het koraalskelet, ging ondanks de vertraagde groei  gewoon door. Het gevolg was dat corallietwanden en overige skelet-elementen verdikken. De binnenruimte van de corallieten (tabellarium = leefruimte van de koraalpoliep) werd hierdoor erg smal of groeide zelfs helemaal dicht. 

Ook de overige skeletelementen in de corallieten worden dikker naar mate deze naar de buitenzijde van de takken afbuigen. Septale naalden worden talrijker en duidelijker zichtbaar en ook de tabulae staan dichter op elkaar. Vaak zijn deze laatste in de perifere gedeelten van de takken incompleet, d.w.z. ze lopen niet langer horizontaal van wand tot wand, maar zijn schuin en alternerend boven elkaar in de corallieten geplaatst. Aan overlangse takdoorsneden is dit goed zichtbaar.

De verdikking van de skeletelementen in de buitendelen van de takken heeft tot gevolg dat op dwarsdoorsneden een meer of minder brede, witachtige rand te zien is. Deze zoom duidt men aan als stereozone. In de stereozone zijn de corallieten en hun onderdelen maar met moeite van elkaar te onderscheiden. De corallieten monden bij de meeste soorten loodrecht aan de buitenzijde van de takken uit. 

Parastriatopora

Dit is een tamelijk plomp gebouwde, eenvoudig dichotoom vertakte tabulaat, waarvan we doorgaans tamelijk dikke fragmenten, zowel als losse zwerfsteen als in kalksteen, aantreffen. Karakteristiek is dat Parastriatopora op dwarsdoorsnede uit twee delen lijkt te bestaan. We kunnen een axiaal gedeelte onderscheiden, dat ingenomen wordt door dunwandige polygonale corallieten. Daaromheen is een witgekleurde, perifere rand aanwezig (=stereozone), waarin de wanden van de corallieten door stereoplasmatisch kalkweefsel sterk verdikt zijn. De afzonderlijke skeletstructuren zijn hierdoor niet of slechts met moeite te herkennen. De corallieten buigen vanuit het centrum van de takken straalsgewijs af naar de buitenkant, waar ze loodrecht op de takrichting uitmonden.

In het centrum van de takken tonen de corallieten hoekige doorsneden. De grootste meten ca. 2,2 mm. Opvallend is dat tussen de hoekige corallieten talrijke juveniele individuen voorkomen. De wanden van de corallieten zijn dun, het verloop ervan is ietwat onregelmatig golvend en op plaatsen waar de corallieten contact hebben met juveniele individuen, zijn de wanden gebogen. Jonge corallieten bezitten hierdoor afgerond hoekige doorsneden. 

Hoek- en wandporiën zijn vooral aan dwarsdoorsneden goed op te merken. Septale stekels zijn soms aanwezig. De tabulae in de axiaal gelegen corallieten lopen meest horizontaal, naar mate de corallieten naar de buitenzijde van de takken afbuigen staan de tabulae dichter op elkaar. Bovendien zijn ze op die plaatsen niet compleet, maar zijn ze alternerend boven elkaar gestapeld. Duidelijke wandverdikkingen van de corallieten treden pas op als deze vrijwel loodrecht op de as van de koraaltakken gericht staan.

Zwerfsteenvondsten van Parastriatopora

Stereozone

Bij Parastriatopora is de breedte van de stereozone variabel. Of dit soortgebonden is, is niet bekend. Uit zwerfsteenvondsten blijkt dat typen met een relatief brede stereozone vrij plotseling een verdikking van de corallietwanden te zien geven. De overgang van dunwandig naar dikwandig verloopt abrupt. Typen met een smallere stereozone vertonen een meer geleidelijke verdikking van de skeletstrukturen. Vandaar dat we het radiaalstralige verloop van corallieten hier nog goed kunnen volgen. Bij deze typen treden wandverdikkingen pas op in de meest naar buiten gelegen gedeelten van de corallieten.

De hoekige doorsneden van de corallieten zijn ondanks de skeletverdikkingen aan de buitenzijde van de takken nog goed herkenbaar. Dit wordt veroorzaakt door de aanwezigheid van een duidelijk ontwikkelde, donker getinte 'dark line'. Deze donkere lijntjes worden gevormd door de vergroeide buitenwanden van aan elkaar grenzende corallieten.

Zwerfsteenvondsten van Parastriatopora

De corallieten aan de buitenzijde van de takken zijn onregelmatig polygonaal van vorm, soms zelfs ietwat uitgerekt, met veelal sterk golvende of zelfs zigzag verlopende wanden. Het wandverloop van de corallieten contrasteert sterk met dat in de axiale takgedeelten. Doordat aan de buitenzijden van de takken nagenoeg geen juveniele corallieten meer voorkomen, wordt de indruk gewekt dat deze, ondanks hun onregelmatige doorsnede, gemiddeld genomen even groot zijn. Ze zijn 1,5 tot 2,5 mm in doorsnede.

Pachypora

Kolonies van deze soort zijn struik- of boomvormig vertakt. Wat bij Pachypora direct opvalt is, dat een relatief groot deel van de takken ingenomen wordt door de witachtig gekleurde stereozone. De koraaltakken zijn echter veel slanker dan bij Parastriatopora; ze zijn nooit dikker dan één centimeter, meestal dunner. Een ander verschil is dat de takken uit veel minder corallieten zijn samengesteld. Hierdoor wordt de indruk gewekt dat deze laatste, in verhouding tot de takgrootte, fors uitgevallen zijn. Dit beeld wordt nog versterkt doordat de corallieten schuin aan het takoppervlak uitmonden, waardoor de corallietopeningen groter lijken.

Zwerfsteenvondsten van Pachypora

De corallieten van Pachypora bezitten polygonale doorsneden, hoewel enkele een meer afgeronde vorm bezitten. Het aantal dunwandige corallieten in de axiale delen van de takken is gering. Vanuit het midden van de takken stralen deze uit naar de buitenzijde, waar ze schuin aan het oppervlak uitmonden. Wandporiën zijn aanwezig, maar vallen door hun geringe aantallen niet op. Septale naalden komen alleen voor in de perifeer verdikte delen van de corallieten. Tabulae zijn eveneens talrijk aanwezig, ze zijn meest horizontaal of ietwat concaaf gebogen.

Zwerfsteenvondsten van Pachypora

Zo nu en dan komen van Pachypora typen voor waarbij de koraaltakken enigszins afgeplat en onregelmatig met elkaar vergroeid zijn.

Laceripora

Deze vertakte tabulaat is als los fragment of ingebed in kalksteen in de keileem van de noordelijke Hondsrug algemeen te vinden. Uit het vaste gesteente in Estland is bekend dat deze koraalsoort hoogslanke, dendritisch vertakte kolonies vormt. Helaas merken we daar in onze zwerfstenen weinig of niets van. Hooguit vinden we een enkele maal kalkzwerfstenen met takfragmenten die langer zijn dan een decimeter, met takdiktes die oplopen tot iets meer dan 1,5 cm. In sommige gevallen is te zien dat de koraaltakken van Laceripora zich eenvoudig dichotoom vertakken.

Zwerfsteenvondsten van Laceripora cribosa

Laceripora wordt meestal gevonden in lichtkleurige, gelaagde kalkstenen. Soms komt de soort zeer talrijk voor in kalkstenen, vergezeld van fragmenten van stromatoporen. Duidelijk is dat deze gelaagde kalkstenen opgebouwd zijn uit rifdebris, samengesteld uit een massa gebroken koraalfragmenten en vingervormige takken, vergezeld van brokstukken van stromatoporen. Dit rifpuin heeft zich destijds opgehoopt aan de voet van (stromatoporen)riffen op de zeebodem. 

De corallieten in de koraaltakken van Laceripora divergeren vanuit het centrum naar buiten. Ze monden loodrecht aan de buitenkant van de koraaltakken uit. In de perifere delen van de takken zijn de corallietwanden door stereoplasma verdikt. Hierdoor lijkt het alsof deze door een meer of minder dikke witachtige rand omgeven te zijn. In de stereozone bevatten de corallieten op de binnenwanden talrijke septale naalden. In de centraal gelegen corallieten ontbreken deze.

Tabulae zijn talrijk aanwezig. Ze staan gemiddeld genomen dicht opeen. Merkwaardig is dat de tabulae in aangrenzende corallieten op dezelfde hoogte in de buisjes zijn geplaatst. Aan overlangs aangesneden koraaltakken is goed te zien dat de tabulae daardoor boogvormig boven elkaar gerangschikt zijn.

Zwerfsteenvondsten van Laceripora cribosa

De corallieten zijn op doorsnede polygonaal. Poriën zijn talrijk op de corallietwanden aanwezig. Op dwarsdoorsnede veroorzaken de relatief grote poriën duidelijke onderbrekingen in het wandverloop van de corallieten. Septale naalden zijn talrijk. In combinatie met de wand-onderbrekingen, veroorzaakt door poriën, tonen de corallieten in de axiale delen van de takken op doorsnede een hakerig patroon. 

Subalveolitella

Zwerfsteentjes van deze soort zijn niet erg algemeen. Doorgaans zijn het fragmenten van onregelmatig vertakte, kleine kolonies. De corallieten zijn op doorsnede polygonaal. In het centrale of axiale gedeelte van de takken zijn ze dunwandig, in de perifere delen hebben de corallieten duidelijk dikkere wanden zonder dat direct sprake is van een witachtige stereozone. 

Zwerfsteenvondsten van Subalveolitella

De op dwarsdoorsnede veelhoekige corallieten lijken tegelijk iets rondachtig te zijn. Dit wordt veroorzaakt door een verdikking van de wandjes in de hoeken van de corallieten. Hierdoor wordt een beeld verkregen van een vijf- of zeshoekig buisje met een meer ronde binnenomtrek. De doorsnede van de corallieten varieert van 0,5 tot iets meer dan 1 mm. De tabulae zijn dun, de plaatsing in de corallieten is onregelmatig. Soms verlopen ze schuin, soms horizontaal.

Zwerfsteenvondsten van Subalveolitella

Terug