Zwerfsteenfossielen
Stenen zoeken is een boeiende bezigheid. Het vinden van een zeldzaam type gidsgesteente of een kei met een bijzonder fraaie structuur geeft dikwijls een gevoel van opwinding. Minder bekend is dat je in zwerfstenen ook fraaie fossielen kunt vinden.
In de grindhopen van zandwinningsbedrijven in ons land kom je talloze fossielen tegen. De meeste fossielen zijn verkiezeld. In het midden en zuiden van ons land zijn deze afkomstig uit westen van Duitsland, België en Noord-Frankrijk, het stroomgebied van Maas en Rijn. In het oosten en noordoosten van ons land komen in de ondergrond ook rivierafzettingen voor, afkomstig uit Scandinavië en Noordwest-Rusland. Hierin komt weliswaar veel minder grind voor, maar de fossielen die erin te vinden zijn, zijn bijzonder fraai en welhaast legendarisch. Denk maar aan de prachtige, ronde sponzen en koralen als Aulocopium, Astylospongia, Carpospongia,Proheliolites en Paleoavosites, om maar enkele te noemen.
Voorbeelden van vondsten van lavendelblauwe verkiezelingen
Lavendelblauw verkiezelde spons (Aulocopium aurantium) - Zwerfsteen van Ellertshaar (Dr.)
Lavendelblauw verkiezelde spons (Aulocopium aurantium) - Zwerfsteen van Werpeloh (Dld.)
Verkiezelde spons (Astylospongia praemorsa) - Zwerfsteen van Sibculo (Ov.)
Lavendelblauw verkiezelde tabulate koraal (Paleofavosites sp.) - Zwerfsteen van Ellertshaar (Dr.)
Bovenaanzicht kolonie
Lavendelblauw verkiezelde tabulate koraal (Paleofavosites sp.) - Zwerfsteen van Ellertshaar (Dr.)
Overlangse doorsnede kolonie
Lavendelblauw verkiezelde brachiopode (Leptaena rhomboïdalis) - Zwerfsteen van Alteveer (Gr.)
Afdruk van een ammoniet - Zwerfsteen van Ellertshaar (Dr.)
Deze en de twee hiernaast afgebeelde fossielen zijn in het Pleistoceen door de rivier de Wezer en zijn zijrivieren uit het westen en midden van Duitsland naar Drenthe vervoerd. Deze ammoniet komt uit de omgeving van Osnabrück.
Verkiezelde scleractine koloniekoraal - Zwerfsteen van Wilsum (Dld.)
Deze 'sterretjeskoraal' komt uit Jura-afzettingen, zuidelijk van Hannover in Duitsland.
Fragment van een kiezelspons - Zwerfsteen van Ellertshaar (Dr.)
De herkomst is ongetwijfeld Duitsland, maar tot op heden is de locatie van deze zeer algemene fossiele spons niet teruggevonden.
Ook het Scandinavische landijs heeft in de Saale-ijstijd voor fossielen gezorgd. Nadat aan het eind het eind van Saalien het ijs uit ons land verdween, bleef een wisselend dik pakket gletsjerpuin achter. Dit bestond uit een mengsel van klei, zand, grind en stenen. Dit noemen we keileem. Keileem komt vooral veel voor in het noorden van ons land in de bodem voor.
Noordelijke zwerfstenen van zandsteen met levenssporen
Vroeg-Cambrische zandsteen met levensspoor (Skolithos linearis) - Zwerfsteen van het Hoge Veld, Norg
Midden-Cambrische glaukoniet-zandsteen met loopspoor van een trilobiet (bilobiet) - Zwerfsteen van Horne Naes, Fünen (Dk.)
Vroeg-Cambrische zandsteen met levenspoor (Diplocraterion zittelli) - Zwerfsteen van Sinebjerg, Fünen (Dk.)
Naast granieten, gneizen en zandstenen bevat keileem op sommige plaatsen veel kalkstenen met fossielen. De stenen zijn van Ordovicische, Silurische en Devonische ouderdom. Deze kalkstenen zijn door het landijs meegevoerd uit geërodeerde kalksteenafzettingen in het noordoosten van de Oostzee bij Estland. Ook uit Zuid-Zweden en van de bodem van de aangrenzende Oostzee zijn veel kalkstenen naar ons land vervoerd.
Noordelijke zwerfstenen van Paleozoïsche kalksteen met fossielen
Ordovicische kalksteen met fragment van een nautiloïde (Endoceras sp.) - Zwerfsteen van Groningen
Brachiopode (Strophomena pecten) - Zwerfsteen van Groningen
Trilobiet (Neoasaphus nieszkowskii) - Zwerfsteen van Groningen
Kalksteen met solitaire rugose koralen - Zwerfsteen van Groningen
Rugose koloniekoraal (Acervularia ananas) - Zwerfsteen van Groningen
Tabulate koraal (Favosites staringii) - Zwerfsteen van Groningen
Ook elders in Noord- en Oost-Nederland zijn op talrijke plaatsen kalkzwerfstenen in de bodem aangetoond. Jammer genoeg zijn deze meestal onbereikbaar of zijn de locaties niet (langer) toegankelijk. We hoeven maar te denken aan vindplaatsen in Twente, de Noordoostpolder en in Gaasterland.
Naast kalkstenen zijn ook bijzonder veel vuurstenen in ons land terechtgekomen. Vuursteen vormt onregelmatige knollen, platen en pijpen in wit krijtgesteente. Ze zijn afkomstig uit krijtafzettingen in het zuiden van Zweden, Denemarken en de zuidelijk Oostzee. Vuurstenen in Midden- en Zuid-Nederland zijn afkomstig uit krijtafzettingen in Zuid-Limburg en België.
Vuursteen bestaat voornamelijk uit kiezel en is behalve keihard ook goed bestand tegen chemische verwering (oplossing). Dit maakt dat op talloze plaatsen in zandig Nederland grind- en zwerfstenen van vuursteen te vinden zijn.
Noordelijke vuursteen met fossielen
Bryozoën-vuursteen - Zwerfsteen van Norg (Dr.)
Vuursteen met afdruk van een cidaris-achtige zeeëgel - Zwerfsteen van Uffelte (Dr.)
Steenkern van een zeeëgel (Echinocorys sp.) - Zwerfsteen van Werpeloh (Dld.)
Vuursteen is bijzonder rijk aan fossielen. Met name zitten er veel mosdiertjes (bryozoën) in. Vrijwel ieder stukje vuursteen bevat er tientallen, ze zijn klein, maar wel ongelooflijk gevarieerd. In zuidelijke vuursteen zul je deze kleine bryozoën-takjes niet tegenkomen. Het bekendst als vuursteenvondst zijn wel de opvallende rondachtige zee-egels. Deze worden vaak los gevonden. In onderstaande artikelen wordt nader ingegaan op de verschillende groepen zwerfsteenfossielen en waar je deze kunt vinden.
Verkiezeld naaldhout - Zwerfsteen van Ellertshaar (Dr.)
Baltisch barnsteen (gepolijst) - Zwerfsteen van Noordbroek (Gr.)